Զարմացականութուն

Ցանկ

Եթե վկայաբերությունը մանրամասներ է տալիս տեղեկատվության աղբյուրի հուսալիության մասին, ապա զարմացականությունն արտահայտում է երեք տեսակի դերակատարներից` խոսողից, լսողից (կամ լսողներից) եւ գլխավոր գործողից որեւէ մեկի սպասելիքներն այդ տեղեկատվության մասին: Զարմացականության կարգով արտահայտված իմաստները բավականին համանման են տարբեր լեզուներում: Զարմացական հետեւյալ իմաստները [Aik2012::437] չենք տարբերի. սրանք բոլորը կստանան միեւնույն պիտակը`

1. հայտնաբերական (heuristic)` հանկարծակի հայտնաբերում` [անսպասելի, հանկարծակի] իրողության բացահայտում կամ ըմբռնում

2. զարմանքային (surprisive)` զարմանք

3. անպատրաստական (unpreparative)` մտավոր անպատրաստություն

4. անսպասելիական (unexpective)` սպասելիքներին հակառակ տեղեկատվություն

5. նորությունական (newsive)` նորության հաղորդում։

Զարմացականությունը, ինչպես եւ վկայաբերությունը, կարելի է եղանակ, եղանակի ենթակարգ կամ ինքնուրույն կարգ համարել (լեզվաբանների հիմնական մասն այն ինքնուրույն կարգ է ճանաչում): Անկախ դասակարգումից՝ զարմացականությունը, ինչպես եւ վկայաբերությունը, կարեվոր է տարբերել այն դեպքերում, երբ նրանք արտահայտվում են քերականական միջոցներով: Զարմացականությունը կարող է արտահայտվել`

1. բայական ածանցով

2. ստորոգական բարդույթով

3. դերբայով։

Վկայաբերությունը կարող է ունենալ զարմացական ծավալում, հատկապես առաջին դեմքով ենթակայի համար [Aik2012:: 436] (զարմացականության՝ որպես վկայաբերության արտահայտության տարբերակ, մեկնաբանությունը տե՛ս [Mol2007]):

Հայերենում զարմացականությունն արտահայտվում է հարցական եղանակով՝ հաճախ ուղեկցված ձայնարկությունով: Օրինակ` «Վա՛հ, եկե՞լ ես» [Ջահ1974::366]:

--

[Aik2012] A.Y. Aikhenvald. The essence of mirativity. Linguistic Typology. 16. 10.1515/lity-2012-0017.

[Mal2018] A.Malchukov. Grammatical Case: Morphology, Syntax, and Word Order. Serious Science. 2018 (http://serious-science.org/grammatical-case-morphology-syntax-and-word-order-9354)

[Ջահ1974] Գ. Ջահուկյան. Ժամանակակից հայերենի տեսության հիմունքները. ՀՍՍՀ գիտությունների ակադեմիայի հրատարակչություն, Ե., 1974.