Նույն դերը [Հայ2022::230-232] տարբեր լեզուներում արտահայտվում են տարբեր հոլովներով: Ճանաչում են ձեւաշարակարգային համաձայնեցման (morphosyntactic alignment) հետեւյալ հիմնական կաղապարները`
Ուղղական-հայցական (nominative–accusative) – ամենամեծ եւ ամենատարածված խումբն է: Այս լեզուներում` հնդեւրոպական, կովկասյան, հյուսիսամերիկյան, տիբեթյան եւ ավստրալական, անանցողական բայի ենթական, միակ արգումենտը լինելու դեպքում, եւ անցողական բայի գործողը նշանակվում են ուղղական հոլովով, անցողական բայի ուղիղ խնդրը` հայցականով: Ուղղական-հայցական լեզուների ենթախումբն են կազմում ուղղական-բացարձական (կամ Նշագրված ուղղական) լեզուները: Սակավաթիվ այս լեզուներում (հյուսիսարեւելյան Աֆրիկա` կուշական եւ օմոական աֆրոասիական ընտանիքի բերբերական ճյուղերը, ինչպես նաեւ արեւելասուրմական ընտանիքի (արեւելյան Սուդան) սուրմիկ եւ նեղոսական լեզուները. հարավարեւմտյան ԱՄՆ` յումական ընտանիքի եւ մի քանի վիճելի դեպքերում)ուղղական հոլովաձեւընշագրված էեւ որպեսբառարանային ձեւգործածվում էԲացարձականը: Այդձեւը կոչվումէ Բացարձական, այլ ոչ թե հայցական, որպեսզի ընդգծվիհոլովաձեւի բառարանային լինելը:
Գործողական-բացարձական (еrgative–absolutive) – այսդասին ենպատկանում` բասկերենը, վրացերենը, մայայերենը, տիբեթյան եւհնդեւրոպական միշարք (քրդական) լեզուները: Այսլեզուներում անանցողական բայի ենթական, միակարգումենտը լինելուդեպքում, նշանակվումէ անցողականբայի խնդրինման Բացարձական, իսկ անցողականբայի գործողը` գործողական հոլովով:
Անցողական (transitive) – որոշ իրանական լեզուներում (օրինակ` Ռուշանի) անցյալժամանակում Անցողականհոլովն օգտագործվում է գործողի եւխնդրի, իսկանանցողական հոլովը՝ենթակայի համար:
Ուղիղ (direct) – փոքր քանակով լեզուներում գործողը, կրողը եւանանցողական բայի խնդիրըչեն տարբերվումեւ ստանումեն ուղիղհոլով:
Եռատված (tripartite) - փոքր քանակով լեզուներում (օրինակ` Նեզ Պերսե) գործողը դրվումէ գործողական, խնդիրը` հայցական, իսկ անանցողական բայի միակ արգումենտը` Անանցողական հոլովով:
Վերոբերյալ համաձայնեցման եղանակները կարելի է ներկայացնել հետեւալ գծագրով`
որտեղ տառերով նշված են` Գ – գործող, Ե – ենթակա եւ Խ – խնդիր: Վերջին երեք՝ Անցողական, Ուղիղ եւ Եռատված համաձայնեցումները հազվադեպ են հանդիպում:
Ձեւաշարակարգային համաձայնեցման հոլովները բնական լեզուզեների հոլովների ցանկերում [Հայ2022::239-249] հատկանշված են MSA պիտակով:
--
[Հայ2022] Ա. Հայրապետյան. Բնական խոսքի ընդհանրական ներկայացման մի տարբերակի մասին. Agoulis, Concord, 2022
Comments