Նախադասության անդամները` ենթական ու ստորոգյալը կամ ստորոգյալն ու խնդիրը իրար համաձայնեցնելու համար ձեւափոխվում են: Մի քանի գոյականներից բաղադրյալ կամ մեկից ավելի առարկա նշող ենթական պահանջում է բայի այնպիսի մի տարբերակ, որը նշանակում է նույն գործողության զուգահեռ կատարում: Գործողության ուղղվածությունը, օրինակ` ենթակայից դեպի խնդիր, կամ խնդրից դեպի ենթակա տարբեր բայական եւ գոյականական ձեւեր է պահանջում: Այս ձեւափոխությունները հայերենում կատարվում են հոլովման եւ խոնարհման հարացույցներով, որոնցով համապատասխանաբար պայմանավորվում են գոյականի (գոյականաբար գործածվող մյուս բառաձեւերի) եւ բայի ձեւափոխությունները:
Սակայն նույնիսկ մի լեզվի (օրինակ` հայերենի) սահմաններում հնարավոր չէ իմաստույթները բաժանել միայն հոլովվող, կամ միայն խոնարհվող խմբերի: Իմաստույթների որոշ դասեր միայն հոլովվում են. սրանք գոյական, ածական, թվական խոսքի մասերն են: Դերանունները հոլովվում են եւ դիմավոր ձեւեր ունեն (կարելի է վիճարկել դիմավոր ձեւերի առկայությունը նաեւ խոսքի մասերի առաջին խմբում` ստացական հոդառություն): Բայերը միայն խոնարհվում են, իսկ դերբայները` ե՛ւ խոնարհվում, ե՛ւ հոլովվում:
Հոլովման հարացույցով սահմանում են ձեւափոխություններ, որոնք արտահայտում են առարկայի (լայն իմաստով) տարածական հարաբերական դիրքը կամ շարժման ուղղությունն ու ուղղվածությունը: Հարացուցային ձեւը կարող է սահմանել նաեւ իմաստույթի դերը, օրինակ` ազդակ, գործող, գործիք, ևն: Տարածական ուղղվածությունը կարող է արտահայտել առարկայի ներս կամ դուրս լինելը, իսկ դերը բացի գործողության մեջ ընդգրկված լինելուց, նաեւ չ’լինելը:
Խոնարհման հարացույցի ձեւափոխություններն արտահայտում են գործողության ուղղվածությունը ենթակայի եւ խնդրի միջեւ, գործողության սկզբի եւ ավարտի ժամանակը, ինչպես նաեւ տեւողությունը խոսքի պահի համեմատ: Բայաձեւը փոխվում է կախված նրանից, թե ով է կատարում գործողությունը կամ ով կամ ինչն է ենթարկվում գործողությանը` խոսողը, լսողը, թե մի այլ անձ կամ իր: Այն նաեւ ձեւափոխվում է գործողության մեկ կամ ավելի մասնակիցների քանակի համաձայն: Խոնարհման միջոցով նաեւ արտահայտվում են խոսողի միտումն ու գործողության եղանակը: «Բայերի փոփոխությունը ըստ եղանակի, ժամանակի, թվի և դեմքի կազմում է մի կուռ համակարգ և կոչվում է խոնարհում» [Աբր1974::421]:
Comments